Miejska Biblioteka Publiczna

„W czasach, gdy tak wiele czynników destabilizuje świat, precyzyjnie uargumentowana, trzeźwa ocena zjawisk geopolitycznych jest potrzebna bardziej niż kiedykolwiek. Lata doświadczenia w europejskiej i międzynarodowej polityce sprawiły, że Paweł Kowal dokonuje takich właśnie wnikliwych i racjonalnych analiz. To zaszczyt dla zespołu Geopolitical Intelligence Services, że autor tej książki należy do grona naszych ekspertów. Jesteśmy przekonani, że Pięć kręgów imperium będzie istotnym wkładem w debatę wokół najważniejszych spraw dzisiejszego świata.”

– Książę Michael von Liechtenstein, założyciel Geopolitical Intelligence Services

„Paweł Kowal imponuje wszechstronnością: historyk, politolog, muzealnik, polityk, doskonały znawca Europy Wschodniej. Autor Testamentu Prometeusza– fundamentalnej pracy na temat polskiej polityki wschodniej z przełomu lat 80. i 90. Na Pięć kręgów imperium złożyły się inteligentne, erudycyjne teksty poświęcone przemianom w Europie Wschodniej w ostatnim ćwierćwieczu. Paweł Kowal, spadkobierca – w najlepszym tego słowa znaczeniu – myśli Jerzego Giedroycia, zarówno uważnie je obserwuje, jak i w nich uczestniczy. Zachęcam do lektury.”

– Bogumiła Berdychowska

„Każda książka Pawła Kowala opowiada o przeszłości, ale przede wszystkim pomaga dogłębnie zrozumieć przyszłość, co nas czeka.”

– Jan Krzysztof Bielecki

Paweł Kowal – politolog, historyk, polityk i publicysta. Profesor Instytutu Studiów Politycznych PAN i kierownik Podyplomowych Studiów Wschodnich Uniwersytetu Warszawskiego, poseł na Sejm RP V, VI i IX kadencji, w latach 2006–2007 sekretarz stanu w MSZ, w latach 2009–2014 poseł do Parlamentu Europejskiego. Autor prac naukowych i analiz na tematy transformacji w Europie Środkowej oraz polityki wschodniej. Autor między innymi książki Testament Prometeusza. Źródła polityki wschodniej III Rzeczypospolitej (2018).

Redakcja: Jerzy Z. Szeja

Korekta: Magdalena Pawłowicz

Skład: Daniel Malak

Projekt okładki: Jagoda Pecela

TESTAMENT PROMETEUSZA jest poświęcony kształtowaniu się polskiej polityki wschodniej w okresie transformacji oraz wyjaśnieniu jej genezy. Nowa polityka uformowała się w czasie wielkiej zmiany 1989–1991, gdy jeden porządek międzynarodowy został w ciągu kilku lat zastąpiony innym. Autor analizuje te procesy w oparciu o wiele nieznanych wcześniej badaczom dokumentów, przeprowadzone przez siebie ankiety eksperckie i wywiady. Pokazuje zależności pomiędzy polską polityką wschodnią a trendami światowymi i podejściem Jana Pawła II. Prezentuje rolę w kształtowaniu polskiej polityki wschodniej kluczowych polityków epoki, między innymi Krzysztofa Skubiszewskiego, Tadeusza Mazowieckiego, Bronisław Geremka, Zbigniewa Brzezińskiego; wiele uwagi poświęca funkcjonowaniu polskiej dyplomacji w okresie przełomu. Czytelnik otrzymuje kompleksowy opis procesów, które kształtowały politykę wschodnią na początku III RP, oraz propozycje ich interpretacji.

PAWEŁ KOWAL – politolog, historyk, publicysta, muzealnik. Pracuje w Instytucie Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk oraz Kolegium Europejskim w Natolinie, wykłada w Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego. Współtwórca Muzeum Powstania Warszawskiego. W latach 2005–2009 był posłem na Sejm RP, w latach 2006–2007 – sekretarzem stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, a w latach 2009–2014 posłem do Parlamentu Europejskiego i przewodniczącym delegacji do Komisji Współpracy Parlamentarnej UE-Ukraina. Członek rady Kolegium Europy Wschodniej im. Jana Nowaka – Jeziorańskiego. Opublikował około stu artykułów naukowych, analiz, książek i wyborów dokumentów na tematy transformacji w Europie Środkowej i ZSRS oraz polityki wschodniej. Redaktor naczelny „Spraw Międzynarodowych” i „Warsaw East European Reviev”. Prowadził gościnne wykłady między innymi na Ukrainie, w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Chinach i Kolumbii. Felietonista „Rzeczpospolitej” i „Dziennika Polskiego”

Mała towarzyszka i dorośli. Opowieść o szczęśliwym dzieciństwie.

Czas stalinowskich represji w Estonii. Do domu zwyczajnej, spokojnej rodziny wkraczają enkawudziści. Mama małej Leelo zostaje aresztowana za rzekomą zdradę radzieckiej ojczyzny. Estończycy, podobnie jak inne narody zniewolone przez ZSRR, wykazali się odpornością na komunistyczną propagandę. Powieść Mała towarzyszka i dorośli to złożony portret czterolatki, która poznaje świat w czasie okrutnego terroru, a mimo to z dziecinnym optymizmem czeka na powrót ukochanej mamy.

„– Enkawude? Robota Ruskich? – zapytałam rzeczowo, choć właściwie nie miałam pojęcia, co te wyrazy znaczą. Po prostu zauważyłam, że kiedy rozmawiano o poważnych sprawach, stwierdzano zwykle: „z enkawude nie ma żartów” albo „ach, to robota Ruskich!”.

– Wiesz co, umówmy się, że nie będziemy więcej używać tych słów, dobrze? – poprosił tata poważnie i posadził mnie na krześle przy biurku. – Szczególnie w obecności obcych. Mogą na nas ściągnąć sporo kłopotów.

– Tej piosenki „Enkawude po lesie” już więcej nie zaśpiewam – obiecałam.

– Oj, do diaska, jeszcze tego by brakowało! Możliwe, że przyjdzie do nas znowu ten pan, który był tu w dniu wywózki… wyjazdu mamy. Nie odzywaj się do niego za dużo, dobrze? Jeśli o coś zapyta, odpowiadaj „tak” albo „nie”, a najlepiej: „Jestem małą dziewczynką, nic nie wiem”. Zgoda?

– Hmm – przytaknęłam znacząco, chociaż to, że nic nie wiem, zabrzmiało jakoś obraźliwie. – Czy mogę powiedzieć: jestem małą towarzyszką, nic nie wiem?

– To jeszcze lepsze! – Tata wyglądał na zachwyconego. – Towarzyszka brzmi dumnie! Przez duże T!”

Leelo Tungal (ur. 1947) – estońska pisarka, poetka i publicystka. Wydała kilkadziesiąt powieści dla dzieci i młodzieży oraz tomików wierszy, pisała i tłumaczyła (głównie z języków fińskiego i rosyjskiego) przedstawienia kukiełkowe, słuchowiska, libretta operowe, teksty piosenek, zbiory anegdot, podręczniki. Była dyrektorką w Estońskim Państwowym Teatrze Lalek, redaktorką naczelną czasopisma dla dzieci „Hea Laps”, redaktorką działu kultury dziennika „Eesti Maa”. Laureatka wielu nagród w dziedzinie literatury dziecięcej. W 2005 roku została uhonorowana jednym z najwyższych odznaczeń państwowych Republiki Estońskiej – Orderem Białej Gwiazdy IV klasy.

Marta Perlikiewicz (ur. 1976) – germanistka, tłumaczka. Współpracowała z Estońskim Centrum Literatury Dziecięcej przy publikacjach o problematyce praw człowieka, projekcie pisarzy i ilustratorów z krajów bałtyckich. Przełożyła sztukę teatralną Rasy Bugavičute-Pēce Miałam kuzyna na międzynarodowy festiwal teatralny Baltic Transfer* Festival. Tłumaczy opowiadania dla portalu kulturalnego Eesti.pl. Mieszka w Tartu.

Autor: Leelo Tungal

Tłumaczenie: Marta Perlikiewicz

Redakcja: Magdalena Jankowska

Korekta: Lilianna Mieszczańska

Skład: Agnieszka Szatkowska

Projekt okładki: Jakub Kamiński

ISBN: 978-83-7893-280-2

Wołodymyr Rafiejenko w kunsztowny i nieszablonowy sposób podejmuje temat wojny, która nieodwracalnie zmieniła jego ojczysty region. Odkąd do alegorycznego miasta Z na wschodzie Ukrainy zawitało wojenne piekło, przestały tu obowiązywać prawa boskie i ludzkie. Ukraińcy z Donbasu mierzą się nie tylko z realiami rosyjskiej okupacji, lecz także zaburzeniami czasoprzestrzeni i zjawiskami paranormalnymi. Od trudnych wyborów, których muszą dokonać bohaterowie Najdłuższych czasów, zależeć będą nie tylko ich własne losy, lecz także przyszłość całej Ukrainy i Rosji oraz Związku Radzieckiego, który co prawda upadł, ale nie do końca.

Piąty Rzym to coś więcej niż łaźnia. W mieście Z nie działają prawa fizyki. A mówiąc ściślej , działają inaczej, niż do tego przywykliśmy. Wysyłasz tu konia, a ten zmienia się w wiolonczelę . Czołg staje się grzechotką. Nieboszczyk melodią. Prawosławny czołgista Buriatem .

***

Żadnego innego Raju o prócz kraju swojego serca człowiek mieć nie może. I żadne inne Piekło też mu nie grozi. Możesz jeszcze za życia zasłużyć na Ukrainę wieczną i piękną, a możesz na wiekuiste prorosyjskie Z .

***

Uśmiechnie się, wysunie nos spod koca, a za oknem będzie padać śnieg. Błękitny promyk błyśnie w zamarzniętym oknie. Przed nim wielkie, ogromne życie, a wojny nie ma, nie było nigdy i już nigdy nie będzie.

-fragmenty książki

Poznajcie Gusiewa – kwintesencję Rosji. Tylko tam przedstawiciel kultury najwyższych lotów, twórca wybitnych spektakli teatralnych i filozof, może być zarazem prostakiem. Przenikliwe oceny świata łączy w całość z bajdurzeniem o bytach pozamaterialnych. Rozumie kobiety, jakby był jedną z nich, a zarazem traktuje je przedmiotowo. Rosja jest ciężko zaburzona, potrzebuje terapeuty – wracza. Wracz jest Rosją, lecz Rosja nie jest wraczem.

Martin Ryšavý (ur. 1967) – absolwent biologii na Uniwersytecie Karola w Pradze oraz scenopisarstwa na Wydziale Filmowym i Telewizyjnym Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze (FAMU), obecnie wykłada na tej uczelni scenopisarstwo. Nakręcił ponad dziesięć filmów dokumentalnych, m.in. Afoňka už nechce pást soby(2004; nagroda na Międzynarodowym Festiwalu Filmów Dokumentalnych w Jihlavie), Malupien (2008), Slepý Gulliver (2017). Autor scenariuszy, m.in. do filmów Lesní chodci (2003) Ivana Vojnára, Aljona (2008) Jaroslava Brabeca. Przychylność krytyki literackiej i sympatię czytelników przyniosła mu dwutomowa powieść Cesty na Sibiř (2008), a podtrzymał Wracz (2011). Obie książki uhonorowano najważniejszą nagrodą literacką w Czechach – Magnesia Litera. Poza działalnością literacką, pedagogiczną i filmową Martin Ryšavý spełnia się muzycznie – jest wokalistą zespołu Bouchací šrouby.

Anna Wanik (ur. 1984) – absolwentka filozofii, menedżerka kultury, bohemistka, tłumaczka literatury z języka czeskiego. Przełożyła m.in. zbiór esejów Tomáša Kulki Sztuka a falsyfikat (2014), zbiory opowiadań Marka Šindelki Zostańcie z nami (2016) i Mapa Anny (2020), eksperymentalną książkę Ladislava Čumby Wittgenstein: wiadomo, że… (2019) oraz powieść dla młodzieży Transport poza wieczność Františka Tichego (2019). Założycielka Fundacji Kukatko, wspierającej polsko-czeską współpracę kulturalną.

Świetny sposób jak ominąć embargo na Rosję – przez Czechy. Zajebiste!
Andrzej Stasiuk

Potwór pamięci to intymne zwierzenia młodego historyka, którego życie zostało „uwięzione w pamięci” o Holokauście. Kiedyś marzył, że zostanie dyplomatą, obecnie jednak stały, choć skromny dochód gwarantuje mu zatrudnienie w Yad Vashem w charakterze przewodnika. Oprowadza izraelskie szkolne wycieczki po Auschwitz-Birkenau, Treblince, Majdanku i Chełmnie, przez pewien czas skupia się na Bełżcu i Sobiborze.

Przed zbliżającą się siedemdziesiątą piątą rocznicą konferencji w Wannsee został zatrudniony jako ekspert w zespole przygotowującym uroczystości. W trakcie prac dochodzi do przykrego incydentu z niemieckim reżyserem filmowym. W liście do dyrektora Yad Vahem przewodnik próbuje wyjaśnić przyczyny awantury. Yishai Sarid zadaje serię trudnych pytań o pamięć, przemoc i traumę z polsko-izraelską historią w tle.

Nie musieliśmy was tu przywozić. Mogliśmy was przecież zabrać do Paryża, byście podziwiali te przepiękne ulice, albo do Włoch, gdzie jest najlepsze jedzenie na świecie, albo do Londynu, żeby iść do teatru, albo zobaczyć piramidy w Egipcie. A może na słodycze do Maroka, na mecz piłki nożnej w Barcelonie albo do Aten posłuchać ulicznych pieśniarzy śpiewających o złamanym sercu. Ale przywieźliśmy was właśnie tutaj, na miejsce mordu. Cel ten został najpewniej osiągnięty: zrozumieliście, że wszystko to kwestia siły, siły i jeszcze raz siły.

fragment książki

Yishai Sarid – uznany izraelski pisarz i adwokat. Należy do czołówki izraelskich prozaików. Wydał pięć powieści. Książka Potwór pamięci została przetłumaczona na języki francuski, niemiecki, angielski, włoski, hiszpański i kataloński. Po polsku ukazała się również jego powieść Limassol (2015).

Joanna Stocker-Sobelman – nauczycielka języków obcych, tłumaczka, autorka licznych publikacji dotyczących losów kobiet w Zagładzie.

Michał Sobelman – historyk, tłumacz literatury hebrajskiej, autor licznych przekładów na język polski, m.in. Hanocha Levina, Savyon Liebrecht, Binjamina Tammuza.

Proponujemy czytelnikowi lekturę utworów z wczesnego okresu twórczości poety, napisanych wierszem wolnym. Stus wskazuje, że radziecki cmentarz bywał wesoły tylko w surrealistycznej wizji szaleńca lub oficjalnej propagandzie. Makabryczny oksymoron to także jeden z kluczy do zrozumienia światopoglądu poety, który miał odwagę rzucić wyzwanie totalitaryzmowi.

Wasyl Stus (1938–1985) – najwybitniejszy ukraiński poeta drugiej połowy XX wieku, dysydent, wieloletni więzień polityczny. Zostawił po sobie obszerny dorobek literacki oraz wiele tomów akt śledczych i sądowych sporządzonych przez sowiecki aparat bezpieczeństwa. Jego wiersze aż do przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych funkcjonowały w ZSRR wyłącznie w drugim obiegu, poza cenzurą. Charakterystyczne dla poezji Stusa są wyszukana stylistyka, eksperymenty językowe i wieloznaczne metafory. Zmarł w obozie pracy na Uralu po kilkudniowej głodówce.

Marcin Gaczkowski – literaturoznawca, historyk, krytyk literacki, nauczyciel akademicki na Uniwersytecie Wrocławskim. Tłumaczy z języków ukraińskiego i rosyjskiego na polski. Przełożył między innymi „Zapomnienie” Tani Malarczuk i „Najdłuższe czasy” Wołodymyra Rafiejenki. Współtwórca portalu literackiego Rozstaje.art, członek Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury.

Automat z wodą gazowaną z syropem z lub bez. Powieść mińska to drugie wydanie książki z roku 2015 o tym samym tytule. Jest to opowieść o pragnieniu wolności w Mińsku dławionym żelazną pięścią sowieckiego totalitaryzmu. W gronie stiljagów, noszących koszule w papugi i słuchających rock’n’rolla, rozgrywa się historia miłości, przyjaźni i rozczarowania. W końcu zostaje tylko bezradność po zderzeniu się z twardą rzeczywistością niczym z automatem, z którego nie da się wydusić porcji gazowanej wody. Równorzędnym bohaterem powieści jest stolica Białorusi, zamieszkana przez fascynujące postaci – lingwistycznego geniusza Biga, Tatarkę Nelę, kagebistę Guryka, mordercę Johna F. Kennedy’ego Lee Harveya Oswalda. Mińsk, całkiem zrujnowany w trakcie II wojny światowej, został odbudowany w stylu socrealizmu. Uładzimir Niaklajeu darzy swoje miasto głębokim, ciepłym uczuciem, nic więc dziwnego, że niejeden wątek powieści pławi się w jego nostalgicznym blasku.

„Kiedyś Asia wyjechała z Mińska na tydzień do krewnych w Wiedniu. I od razu tłum przy okienku z wodą przerzedził się: kolejek nie było nawet w upały. Z Wiednia Asia przywiozła coca-colę, o której śpiewaliśmy: „Nie idźcie, dzieci, do szkoły, napijcie się coca-coli…” – sami wprawdzie nigdy coca-coli nie piliśmy i, jak się okazało, nie była nam do niczego potrzebna. Co tam jakaś coca-cola w porównaniu z bąbelkową wodą z syropem ze sklepiku Sałamona Majsiejewicza!”

Uładzimir Niaklajeu – białoruski poeta, prozaik, opozycjonista, kandydat na prezydenta Białorusi w wyborach w 2010 roku. Laureat Nagrody im. Jerzego Giedroycia za najlepsza książkę prozatorska w języku białoruskim w 2012 roku za powieść Automat z woda gazowana z syropem lub bez. Powieść mińska. Automat… jest pierwsza powieścią Niaklajewa przełożoną na język polski.

Jakub Biernat – dziennikarz TV Biełsat, reportażysta, tłumacz i podróżnik. Jego reportaże i teksty publicystyczne poświęcone krajom Europy Wschodniej były publikowane w najważniejszych polskich gazetach i czasopismach. W czasie swoich podroży odwiedził już 13 z 15 krajów powstałych po rozpadzie Związku Sowieckiego. Jego ulubiona postsowiecka republika jest jednak Białorus.

Trudny wiek XX naznaczyły piętna totalitaryzmów, wojen, ludobójstw. O jednej z największych zbrodni – Hołodomorze (1932–1933) – przez dziesięciolecia nie wolno było wspominać w Związku Radzieckim. Ofiary pozostawały nieupamiętnione, kaci spokojnie dożywali swoich lat. Równolegle toczyła się walka o ujawnienie prawdy. Powieść Żółty książę odegrała w tym procesie znaczącą rolę. To jedno z pierwszych i do dziś nielicznych dzieł, które językiem literatury starają się opisać traumatyczne doświadczenie Ukraińców.

„Upamiętnienie milionów zmarłych Ukraińców dokonuje się nie tylko za sprawą pomników, ustaw i prac naukowców. Hołdem dla nich jest również ta powieść opisująca ich tragedię – jedna z niewielu prób podejścia do najbardziej niewyobrażalnej zbrodni Stalina.”

– Anne Applebaum

Tłumacz: Maciej Piotrowski – z wykształcenia historyk i ukrainoznawca, z pasji animator kultury. Tłumacz literatury ukraińskiej, między innymi zbioru opowiadań Andrija Bondara Cerebro (wspólnie z Walerym Butewiczem, 2020), poezji do albumu muzycznego Kuby Blokesza Lwów. Szkice Miejskie (2015). Współtwórca spotkań literackich i portalu Rozstaje.art.

Autor:Wasyl Barka (właśc. Wasyl Oczeret, 1908–2003) – ukraiński prozaik, poeta, literaturoznawca, tłumacz i eseista. Świadek Hołodomoru, uczestnik walk zbrojnych podczas II wojny światowej. Od lat pięćdziesiątych żył i tworzył w Stanach Zjednoczonych. Jego dzieło życia Żółty książę zostało wpisane na listę stu najlepszych utworów ukraińskiej literatury PEN Clubu Ukraina. Na jego podstawie powstały film Głód 33 (1991) i sztuka teatralna Lenin Love. Stalin Love.

„Chłopi wpatrywali się we wrota strzegące zakazanej strefy lub w pobliskie groby – obojętnie jak w nicość, świadomi, że czekają na próżno. Podwoda wróciła po następny załadunek. W czasie gdy grabarze wywieźli i wyrzucili nieboszczyków do wykopu, zmarło kilku następnych chłopów, wzięli się więc za nich. Wyładowany wóz już odjeżdżał, gdy jeden z leżących, ledwo żywy, podczołgał się i poprosił:

– Zabierzcie i mnie! I tak umrę.

Nadaremno błagał. Jeden z siedzących na wozie odpowiedział:

– Poleż jeszcze tutaj. Jak wrócimy, to cię zabierzemy. Nawet żywego, bo widać, że nic z ciebie nie będzie.

Posłuchał ich. Gdy grabarze wrócili, rzeczywiście był już martwy. Odnieśli go na podwodę i ruszyli po nowy ładunek leżący przy drodze.”

Fragment książki